انواع طبع یا مزاج در طب سنتی ایرانی
انواع طبع یا مزاج در طب سنتی ایرانی
مقدمه
انواع طبع یا مزاج به نتیجه نهایی فعل و انفعال چهار کیفیت گرمی، سردی، خشکی و تری در بدن انسان ارتباط دارد. این نظریه که ریشه در آموزه‌های حکمای بزرگی مانند ابوعلی سینا دارد، معتقد است که سلامتی انسان در گرو تعادل عناصر یا ارکان است. شناخت مزاج در طب سنتی ایرانی به افراد کمک می‌کند تا سبک زندگی، تغذیه و حتی روش‌های درمانی خود را به نحو بهتری تنظیم کنند. همانطورى كه افراد بشر از لحاظ خصوصیات فیزیکی یا فنوتیپ مثل شكل، اندام، قد، وزن و بالاخره صورت ظاهرى تفاوت دارند از لحاظ وضعيت عملکرد اعضای بدنى نيز مختلف هستند. از تفاوت‌های عملکردی اعضای بدن، تفاوت سرعت و شدت عملکردهای متابولیسمی است. متابولیسم شامل آنابولیسم و کاتابولیسم است. تمام این تفاوت‌ها بخشی از مراج فرد است.
بخش اول: تعریف مزاج و اهمیت آن
مزاج چیست؟
طبع یا مزاج کیفیت غالب بر جسم است. طبع یا مزاج بدن نتیجه نهایی ترکیب چهار کیفیت متعلق به عناصر اصلی در بدن است. عناصر یا ارکان عبارتند از:
- آتش (گرم و خشک)
- هوا (گرم و تر)
- آب (سرد و تر)
- خاک (سرد و خشک)
نوع ترکیب انواع عناصر، تعیین‌کننده مزاج اصلی هر فرد است.
چرا شناخت مزاج مهم است؟
- کمک به انتخاب رژیم غذایی مناسب
- پیشگیری از بیماری‌ها با تنظیم سبک زندگی
- درمان مشکلات سلامتی بر اساس طبع فرد
بخش دوم: دسته‌بندی انواع طبع و مزاج
در طب ایرانی، انواع طبع یا مزاج به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱. مزاج معتدل
تعادل کامل بین چهار کیفیت وجود دارد. افراد با این مزاج معمولاً از سلامت عمومی خوبی برخوردارند.
۲. مزاج نامعتدل
یک یا دو کیفیت در بدن غلبه دارد که خود به دو نوع تقسیم می‌شود:
الف) مزاج‌های مفرد:
- گرم: افزایش حرارت بدن، تحرک زیاد، تعریق فراوان
- سرد: کاهش حرارت بدن، کم‌تحرکی، پوست رنگ‌پریده
- تر: رطوبت بالا، وزن زیاد، کندی در حرکت
- خشک: خشکی پوست، لاغری، یبوست
ب) مزاج‌های مرکب:
ترکیب دو کیفیت مختلف که چهار نوع اصلی دارد:
| مزاج | عناصر غالب | ویژگی‌های کلی | مشکلات شایع |
|---|---|---|---|
| گرم و تر (دموی) | هوا | پوست گلگون، اجتماعی، پرانرژی | فشار خون، جوش صورت |
| گرم و خشک (صفراوی) | آتش | عجول، پرحرارت، پوست سرخ | سوزش معده، بی‌خوابی |
| سرد و تر (بلغمی) | آب | چاق، آرام، پوست سفید | دیابت، نفخ |
| سرد و خشک (سوداوی) | خاک | لاغر، درون‌گرا، پوست تیره | افسردگی، یبوست |
بخش سوم: تشخیص انواع طبع و مزاج
علائم جسمی:
- گرم‌مزاجان: گرمی بدن، تعریق زیاد، نبض قوی
- سردمزاجان: سردی دست و پا، کم‌تحرکی
- ترمزاجان: پوست نرم، وزن بالا
- خشک‌مزاجان: خشکی پوست، موهای شکننده
علائم روحی:
- صفراوی‌ها (گرم و خشک): پرخاشگر، بلندپرواز
- دموی‌ها (گرم و تر): برون‌گرا، خوش‌بین
- بلغمی‌ها (سرد و تر): آرام، کم‌انرژی
- سوداوی‌ها (سرد و خشک): دقیق، کمال‌گرا
بخش چهارم: توصیه‌های تعدیل مزاج
۱. مزاج گرم و خشک (صفراوی)
مزاج گرم و خشک یا صفراوی در طب سنتی با عنصر آتش مرتبط است.
- پرهیز از: غذاهای تند، قهوه، سرخ‌کردنی‌ها
- مصرف: کاهو، سوپ جو، شربت سکنجبین
- ورزش: شنا، حرکات کششی
۲. مزاج گرم و تر (دموی)
مزاج گرم و تر یا دموی در طب سنتی با عنصر هوا مرتبط است.
- پرهیز از: گوشت قرمز، شیرینی‌جات
- مصرف: زرشک، انار، سبزیجات خنک
- ورزش: پیاده روی
۳. مزاج سرد و تر (بلغمی)
مزاج سرد و تر یا بلغمی در طب سنتی با عنصر آب مرتبط است.
- پرهیز از: ماست، دوغ، غذاهای سرد
- مصرف: عسل، دارچین، زنجبیل
- ورزش: پیاده روی
۴. مزاج سرد و خشک (سوداوی)
مزاج سرد و خشک یا سوداوی در طب سنتی با عنصر خاک مرتبط است.
- پرهیز از: ترشیجات، غذاهای مانده
- مصرف: بادام، شیره انگور، سوپ
- ورزش: پیاده روی
بخش پنجم: تفاوت مزاج ذاتی و عارضی
- مزاج ذاتی: همان طبع مادرزادی است که از بدو تولد همراه فرد است.
- مزاج عارضی: به دلیل افزایش سن یا تغییر محل زندگی یا شغل یا سبک زندگی نادرست (مثلاً تغذیه غلط یا استرس) ایجاد می‌شود و نیاز به اصلاح دارد.
نتیجه‌گیری
شناخت انواع طبع یا مزاج نه‌تنها به حفظ سلامتی کمک می‌کند، بلکه در پیشگیری و درمان بیماری‌ها نیز مؤثر است. با تنظیم رژیم غذایی و سبک زندگی متناسب با طبع خود، می‌توان به تعادل جسمی و روحی دست یافت. برای تشخیص دقیق‌تر، مشورت با متخصصان طب سنتی توصیه می‌شود. شما می‌توانید از تستهای مزاج شناسی سایت مزاجم مثل مزاج سنجی آنلاین دکتر ناصری، مزاج سنجی آنلاین دکتر سلمان نژاد و مزاج سنجی آنلاین دکتر مجاهدی استفاده کنید.
منابع:
- کتاب “قانون در طب” ابوعلی سینا
- منابع معتبر طب سنتی ایرانی
